Monetaryzm to jedna z najważniejszych szkół myśli ekonomicznej XX wieku, która fundamentalnie zmieniła sposób postrzegania polityki pieniężnej i jej wpływu na gospodarkę. Ta teoria, której głównym twórcą był Milton Friedman, zyskała szczególną popularność w latach 70. i 80., kiedy tradycyjne podejście keynesowskie okazało się niewystarczające w walce z inflacją i stagnacją gospodarczą.
Podstawowym założeniem monetaryzmu jest przekonanie, że pieniądz odgrywa kluczową rolę w kształtowaniu procesów ekonomicznych. Według tej teorii, zmiany w podaży pieniądza mają bezpośredni i przewidywalny wpływ na poziom cen, produkcję i zatrudnienie w gospodarce. Monetaryści argumentują, że kontrola nad ilością pieniądza w obiegu jest najważniejszym narzędziem polityki ekonomicznej.
Friedman sformułował słynne równanie wymiany, które można zapisać jako MV = PY, gdzie M oznacza podaż pieniądza, V to szybkość obiegu pieniądza, P to poziom cen, a Y to realny produkt krajowy. Według monetarystów, szybkość obiegu pieniądza jest względnie stała w długim okresie, co oznacza, że wzrost podaży pieniądza prowadzi proporcjonalnie do wzrostu cen.
Kluczowe zasady monetaryzmu w praktyce
Monetaryści opowiadają się za stabilną i przewidywalną polityką pieniężną. Uważają, że bank centralny powinien zwiększać podaż pieniądza w tempie odpowiadającym długoterminowemu wzrostowi gospodarczemu, zazwyczaj w granicach 3-5% rocznie. Takie podejście ma zapewnić stabilność cen i uniknąć zarówno inflacji, jak i deflacji.
Teoria ta odrzuca aktywną interwencję państwa w gospodarkę poprzez politykę fiskalną. Monetaryści argumentują, że próby stymulowania gospodarki przez zwiększanie wydatków publicznych są nieskuteczne w długim okresie i prowadzą jedynie do wzrostu inflacji. Zamiast tego preferują automatyczne mechanizmy rynkowe i ograniczoną rolę rządu.
Szczególnie istotne jest pojęcie naturalnej stopy bezrobocia, którą monetaryści uważają za długoterminową równowagę na rynku pracy. Według tej teorii, próby sztucznego obniżania bezrobocia poniżej tego poziomu poprzez ekspansywną politykę pieniężną prowadzą jedynie do przyspieszenia inflacji bez trwałej poprawy sytuacji na rynku pracy.
Wpływ monetaryzmu na współczesną politykę pieniężną
Monetaryzm wywarł ogromny wpływ na praktykę bankowości centralnej na całym świecie. Wiele banków centralnych przyjęło elementy tej teorii, szczególnie w zakresie koncentracji na kontroli inflacji jako głównym celu polityki pieniężnej. Wprowadzenie systemu inflation targeting przez liczne banki centralne można uznać za bezpośrednią konsekwencję wpływu myśli monetarystycznej.
Kryzys stagflacji lat 70. potwierdził wiele przewidywań monetarystów i przyczynił się do wzrostu ich wpływów. Paul Volcker, przewodniczący Rezerwy Federalnej w latach 1979-1987, zastosował monetarystyczne podejście do walki z inflacją, drastycznie ograniczając wzrost podaży pieniądza, co ostatecznie doprowadziło do złamania spirali inflacyjnej.
Współczesne banki centralne, choć nie stosują już sztywnych reguł monetarystycznych, nadal kierują się wieloma zasadami tej teorii. Niezależność banków centralnych, koncentracja na stabilności cen oraz komunikacja z rynkami to elementy bezpośrednio wywodzące się z monetarystycznej tradycji.
Krytyka i ograniczenia teorii monetarystycznej
Mimo znaczącego wpływu, monetaryzm spotkał się również z poważną krytyką. Głównym zarzutem jest założenie o stabilności szybkości obiegu pieniądza, które w praktyce okazało się problematyczne. Innowacje finansowe, rozwój instrumentów pochodnych i zmiany w zachowaniach konsumentów sprawiły, że związek między podażą pieniądza a inflacją stał się mniej przewidywalny.
Kryzys finansowy 2008 roku dodatkowo zakwestionował niektóre założenia monetarystyczne. Masowe programy luzowania ilościowego nie doprowadziły do przewidywanej przez monetarystów inflacji, co wskazuje na większą złożoność mechanizmów transmisji polityki pieniężnej niż zakładała teoria Friedmana.
Współczesna ekonomia łączy elementy monetaryzmu z innymi szkołami myśli, tworząc bardziej elastyczne podejście do polityki pieniężnej. Monetaryzm pozostaje jednak fundamentalną teorią, która ukształtowała nowoczesne rozumienie roli pieniądza w gospodarce i nadal wpływa na decyzje banków centralnych na całym świecie.